Αδογμάτιστοι μέχρι εκεί που μας συμφέρει: Η περί τζακιού αυταπάτη

30-03-2015
 
Submit to FacebookSubmit to TwitterSubmit to Google PlusSubmit to StumbleuponSubmit to Delicious

Όταν ο Sam Harris έγραψε το 2012 ένα άρθρο με τίτλο “The Fireplace Delusion”, οι περισσότεροι θεώρησαν ότι επρόκειτο για μια ακόμα προσπάθεια του δημοφιλούς “posterboy” του αθεϊσμού να εξαπολύσει το μένος του για τις βλαβερές συνέπειες της θρησκευτικής πίστης. Στην πραγματικότητα όμως, στην κριτική του μέσα από τη συγκεκριμένη δημοσίευση δεν στοχοποιούνταν οι ένθεοι αναγνώστες, αλλά το δικό του «σινάφι».

Ο Harris περιγράφει μια ομάδα ανθρώπων που αυτοπλασάρονται ως λάτρεις της λογικής, πολέμιοι των κοσμοθεωριών που διαμορφώνονται με γνώμονα τις θρησκευτικές διδαχές και που προτάσσουν πάντα τα επιχειρήματα και τα επιστημονικά συμπεράσματα ως τα βασικά εργαλεία λήψης αποφάσεων και θεώρησης της πραγματικότητας.

Στη συνέχεια μας ζητάει να φανταστούμε ένα αναμμένο τζάκι μια κρύα χειμωνιάτικη νύχτα. Η ζεστασιά, οι φλόγες, η μυρωδιά & οι ήχοι που βγάζει το ξύλο καθώς αργοκαίγεται συνθέτουν μια ατμόσφαιρα γαλήνης και χαλάρωσης που φέρνει πιο κοντά τους παρευρισκόμενους.

Πού συγκλίνουν όμως ΟΛΑ τα δεδομένα που προκύπτουν από επιστημονικές μελέτες; Ότι ο καπνός που εκλύεται από την καύση του ξύλου είναι καρκινογόνος. Τα μικροσωματίδιά του μπορούν να εισέλθουν στο αίμα μας μέσα από την εισπνοή και τη διαδρομή τους στο αναπνευστικό μας σύστημα, προκαλώντας προβλήματα ακόμα και στην καρδιά. Έρευνες δε έχουν δείξει ότι το 70% των αεριών εξαπλώνονται όχι μόνο μέσα στο δικό μας σπίτι αλλά και σε γειτονικά κτίρια. Παιδιά που διαμένουν σε σπίτια με ενεργά τζάκια ή σε περιοχές που η καύση ξύλου είναι κοινή πρακτική παρουσιάζουν συχνότερα επιθετικό βήχα, κρίσεις άσθματος, βρογχίτιδα και άλλες ασθένειες που σχετίζονται με τους πνεύμονες.

regraph

Η έκθεση στον καπνό από τα τζάκια επίσης αποδυναμώνει σε μεγάλο βαθμό το ανοσοποιητικό σύστημα κάνοντας το άτομο πιο ευάλωτο σε αρρώστιες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει σε μια έκθεσή του ότι κάθε χρόνο πεθαίνουν πρόωρα πάνω από 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι εξαιτίας του καπνού από την καύση ξύλου που εκλύεται σε εσωτερικούς χώρους.

youtu.be-Ay t-x1JOmo

Πόσο λογικό είναι λοιπόν να καίμε ξύλο για λόγους ψυχαγωγίας; (και διευκρινίζει ότι αναφέρεται σε αυτές τις περιπτώσεις – όχι στη μειοψηφία των ατόμων σε χώρες του δυτικού κόσμου που το κάνουν για λόγους επιβίωσης, απουσία καλύτερης λύσης). Η απάντηση φυσικά είναι «καθόλου». Παρόλα αυτά, ισχυρίζεται ο Harris, έχει συναντήσει πολλούς, κατά τα άλλα λογικούς “seculars”, που εκνευρίζονται όταν τους επεξηγεί το προαναφερθέν ζήτημα. Πολλοί εξ αυτών μάλιστα -προκειμένου να υπερασπιστούν την άποψη τους- έφερναν επιχειρήματα που ήταν τόσο αδύναμα που έμοιαζαν με αυτά ενός φανατικού που υπερασπίζεται δογματικά την πίστη του. Επιχειρήματα τύπου «η καύση του ξύλου είναι αλληλένδετη με την ανθρώπινη ύπαρξη και πρόοδο και αποτελεί μια πλήρως φυσική διαδικασία». Ναι, το να σε τρώνε σαρκοβόρα θηρία μέρα – μεσημέρι ήταν επίσης μια καθημερινή και φυσική διαδικασία για τους προγόνους μας…

Όπως εξαιρετικά το θέτει ο Harris:

Έχω διαπιστώσει πως όταν αναφέρομαι σε αυτό το θέμα, ακόμα και σε ευφυείς, άντρες και γυναίκες που προσέχουν την υγεία τους, μια ψυχολογική αλήθεια γίνεται ξεκάθαρη: δε θέλουν να πιστέψουν τίποτα. Οι περισσότεροι άνθρωποι που γνωρίζω θέλουν να ζουν σε έναν κόσμο στον οποίο ο καπνός που εκλύεται από την καύση ξύλου είναι ακίνδυνος. Και μοιάζουν πράγματι αφοσιωμένοι στο να ζουν σε έναν τέτοιο κόσμο ανεξαρτήτως των γεγονότων. Το να προσπαθείς να τους πείσεις ότι το να καις ξύλα είναι επιβλαβές -και ήταν πάντοτε- είναι για κάποιο λόγο προσβλητικό. Η «τελετουργία» του καψίματος του ξύλου παραείναι κατευναστική και οικεία για να την αναθεωρήσουμε, και η παρηγοριά που προσφέρει τόσο αρχέγονη και οικουμενική που πρέπει να είναι κάτι άκακο. Η εναλλακτική επιλογή -ψεύτικα κούτσουρα και φλόγα από φυσικό αέριο- φαντάζει ως ιεροσυλία.

To παράδειγμα που φέρνει ο Harris μπορεί να μην είναι και το πιο ιδανικό, το νόημα του λόγου του όμως είναι ουσιώδες: Ακόμα και οι (ψευτό;)υπέρμαχοι της κριτικής σκέψης μπορεί να υιοθετήσουν τη ρητορεία και τα αμυντικά αντανακλαστικά ενός φανατικού όταν απομυθοποιούνται τα δικά τους «ιερά». Δείτε τον οπαδό που δε μπορεί να δεχτεί ότι το πέναλτι που κέρδισε η ομάδα του ήταν μούφα. Τον κομμουνιστή που αρνείται τα εγκλήματα του Στάλιν. Τον άκρατο νεοφιλελεύθερο που προσπαθεί να δικαιολογήσει τα Golden Boys και τους υπεύθυνους της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Στις παραπάνω περιπτώσεις -ενδέχεται- τα υποκείμενα να είναι, κατά τα λοιπά, άνθρωποι οξυδερκείς, λογικοί, χωρίς άλλα κολλήματα που να τους τυφλώνουν και να επηρεάζουν την καθημερινότητά τους.

Όταν θες να το παίζεις αντικειμενικός και αδογμάτιστος να έχεις τους όρχεις (και τις ωοθήκες αντίστοιχα;) να λες «οκ, είχα άδικο», χωρίς να χάνεσαι σε έναν λαβύρινθο ψευδαισθήσεων. “Don’t fight it” που λένε κι οι νεοταξίτες.

Έχω πάντως το προαίσθημα (και δεν το βασίζω πουθενά – μπορεί να λέω και μπούρδες) ότι κάποια στιγμή στο εγγύς μέλλον θα γίνει μια κοσμοϊστορική επιστημονική ανακάλυψη, τα ευρήματα της οποίας θα έρχονται σε άμεση σύγκρουση με τις μέχρι πρότινος εδραιωμένες αντιλήψεις μας για κάποιο ιστορικό/κοινωνικό/ψυχολογικό/ανθρωπιστικό ζήτημα. Και τότε θα νιώσουμε άβολα. Πολύ άβολα όμως. Και θα πρέπει να επιλέξουμε: ή θα δεχτούμε κάτι που μέχρι χθες θα μας φαινόταν αδιανόητο ή θα αρχίσουμε να επιτιθέμεθα σε ατράνταχτα στοιχεία αποδεικνύοντας ότι, εντέλει, μάλλον δεν είμαστε και πολύ καλύτεροι από έναν αρνητή της Θεωρίας της Εξέλιξης.

Μπορείτε ΕΔΩ να διαβάσετε το άρθρο του Sam Harris ενώ παρακάτω παρατίθεται ένα βίντεο στο οποίο ένας fan του αμερικάνου φιλοσόφου το εκφωνεί (διατίθενται αγγλικοί & ελληνικοί υπότιτλοι).