Όχι, δεν πρόκειται για μια ακόμα ερώτηση σε κάποιο από τα διλήμματά μας. Θα μπορούσε κάλλιστα όμως, μιας και η ουσία του άρθρου περιστρέφεται γύρω από, ηθικού τύπου, προβληματισμούς.
Ας αρχίσουμε λοιπόν! Προσπαθήστε να φανταστείτε ένα τέλειο υπερόπλο. Και όταν λέω «τέλειο» δεν εννοώ (αποκλειστικά) από άποψη ισχύος. Από τέτοια άλλο τίποτα. Πυρηνικές κεφαλές να φάνε κι οι κότες. Τι; Δε σας καλύπτουν; Τις βρίσκετε φλώρικες; Δεν ικανοποιούν τη δίψα σας για έναν γρήγορο και ολοσχερή αφανισμό της ανθρωπότητας; Για τα απαιτητικά σας γούστα έχουμε την Tsar Bomba. Εντάξει, το «έχουμε» είναι σχετικό. Μόνο μία κατασκευάστηκε και όταν πυροδοτήθηκε από τους Σοβιετικούς στο αρχιπέλαγος Νόβαγια Ζέμλια το 1961, υπολογίζεται ότι αποδέσμευσε ενέργεια 1350-1570 φορές μεγαλύτερη από αυτή των βομβών που κατέστρεψαν τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι!
Δεν αναφέρομαι επίσης στην cult περιπέτεια δράσης του 1991, σκηνές και αφίσες της οποίας κατέκλυσαν την οθόνη μου όταν γκούγκλαρα τη φράση “perfect weapon”.
«Ε τότε που αναφέρεσαι ρε μεγάλε, μας τα ’πρηξες», σας ακούω να διαμαρτύρεστε. Έστω λοιπόν ότι έχουμε ένα όπλο που μπορεί να εξοντώσει απευθείας, με το πάτημα ενός κουμπιού, όποιον/όποιους εμείς επιθυμούμε. Από ένα άτομο, μέχρι όλη την ανθρωπότητα. Χωρίς περιορισμούς, με χειρουργική ακρίβεια, δίχως -ανεπιθύμητες- παράπλευρες απώλειες και με 100% αποτελεσματικότητα. Πώς αισθάνεστε σκεπτόμενοι την ύπαρξη ενός τέτοιου όπλου; Ακούγεται κάπως εφιαλτικό, ε; Και είναι. Ακόμα και στον εφιάλτη όμως υπάρχουν διαβαθμίσεις.
Αν υποθέσουμε λοιπόν ότι ένα τέτοιο υπερόπλο υφίσταται, ας δούμε τα 2 βασικά ερωτήματα-περιπτώσεις που προκύπτουν: Ποιος είναι ο κάτοχος του εν λόγω όπλου και με ποιον τρόπο προτίθεται να το χρησιμοποιήσει.
Επαναλαμβάνω, με διάθεση αποσαφήνισης, ότι -σε πρώτο επίπεδο- θεωρώ εφιαλτικό το σενάριο του να έχει μια τέτοια δύναμη, ο οποιοσδήποτε άνθρωπος – η οποιαδήποτε κυβέρνηση. Αν θέλουμε όμως να είμαστε ειλικρινείς θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι συγκεκριμένοι ενδεχόμενοι «ιδιοκτήτες» θα αποτελούσαν χειρότερη (για την ανθρωπότητα) επιλογή από κάποιους άλλους.
Έστω ότι έχουμε ένα συγκρότημα σπιτιών κάπου στο Αφγανιστάν. Σε ένα από τα σπίτια ζει ένας διαβόητος τζιχαντιστής που έχει ενορχηστρώσει πολλές τρομοκρατικές επιθέσεις, εξαιτίας των οποίων έχουν χάσει τη ζωή τους εκατοντάδες άνθρωποι. Η αμερικανική κυβέρνηση γνωρίζει ότι ο εγκληματίας θα βρίσκεται εκεί, μαζί με τους συνεργούς του, μια συγκεκριμένη ώρα, αλλά δε μπορεί να επέμβει με στρατιώτες, όπως έκανε π.χ. στην περίπτωση του Bin Laden. Η μόνη επιλογή που έχει, αν θέλει να τον ξεπαστρέψει, είναι ο βομβαρδισμός του συγκροτήματος με drone. Γνωρίζει ότι θα υπάρξουν παράπλευρες απώλειες αλλά παρόλα αυτά προχωράει. Απολογισμός: Ο τρομοκράτης, οι 5 συνεργοί του και άλλοι 30 αθώοι άνθρωποι από τα γύρω διαμερίσματα είναι νεκροί. Η Αμερικάνοι λοιπόν, ούτε λίγο, ούτε πολύ, «έπαιξαν» το Θεό. Αποφάσισαν ότι ο θάνατος αυτών των τζιχαντιστών ήταν σημαντικότερος από τη ζωή των πέριξ πολιτών. Τρομακτικό δεν ακούγεται; Είναι συγκλονιστικό το πώς θεσμοθετούνται τα όρια της ηθικής και «ζυγίζονται» οι άνθρωποι. Στις πόσες παράπλευρες απώλειες θα μπορούσαμε να μιλάμε για ηθικά σωστή επιλογή και στις πόσες θα έπρεπε να μην προβούν στο βομβαρδισμό; Υπάρχουν συγκεκριμένα νούμερα, τύπου «μέχρι 40 τους κάνουμε σκόνη, αλλά στους 41 καθόμαστε στα αυγά μας»;
Μεταφερόμαστε τώρα σε ένα άλλο σκηνικό: Ένα πρωτοπαλίκαρο του Ισλαμικού Κράτους, μετά από εντολές των ανωτέρων του, έχει ζωστεί με εκρηκτικά. Ο κύριος αυτός λοιπόν βρίσκεται σε μια ευρωπαϊκή πόλη. Αφού διεισδύσει στην καρδιά μιας πολυσύχναστης πλατείας, πατάει τον διακόπτη καιιι… ΜΠΟΥΜ! 30 Γάλλοι/Βέλγοι/Αυστριακοί/Ισπανοί/Σέρβοι με τα κεφάλια, τα χέρια και τα έντερά τους να έχουν αποχαιρετίσει τα σώματά τους μια για πάντα.
Είμαι βέβαιος ότι πολλοί (δεν ξέρω πόσοι, αλλά θα πλήρωνα για να μάθω το ποσοστό) δε βρίσκουν καμία ηθική διαφορά ανάμεσα στα δύο σενάρια. Και επειδή γνωρίζω ότι ο κόσμος δεν περιστρέφεται γύρω από μένα, μάλλον δεν το κάνουν αποκλειστικά για να με εκνευρίσουν! Είναι τόσο αφελείς και ανίδεοι που σε συζήτηση για Ηθική θα πουν «ε και, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο». Ναι, αγαπητέ. Σύμφωνοι. Τώρα όμως δεν κάνουμε αριθμητική της Πρώτης Δημοτικού, παρόλο που, ομολογουμένως, με εντυπωσίασε η παρατηρητικότητα και η μαθηματική σου οξυδέρκεια. Πρέπει πάντως να έχεις IQ φλοκάτης για να μη λαμβάνεις υπόψη σου τον παράγοντα «πρόθεση». Το «σκότωσα 30 ανθρώπους επειδή αυτό ακριβώς ήθελα να κάνω» δε διαφέρει καθόλου ηθικά από το «σκότωσα 30 ανθρώπους αλλά μακάρι να είχα τη δυνατότητα και να το είχα αποφύγει»;; Όχι ότι ο δεύτερος είναι αθώος και αμόλυντος. Προφανώς. Αλλά αν θέλετε να το πάω στα άκρα τότε ακόμα και το «στ’ αρχίδια μου αν πεθάνεις» είναι πολύ διαφορετικό από το «θέλω να πεθάνεις και σε σκοτώνω εγώ ο ίδιος».
Και εδώ ακριβώς μπαίνει η λογική του τέλειου υπερόπλου. Νομίζατε ότι το είχα ξεχάσει, ε; Στο πρώτο σενάριο, ο κάτοχος του όπλου θα χαιρόταν που το έχει στη διάθεσή του επειδή θα μπορούσε να εξουδετερώσει τους στόχους του, χωρίς να έχει παράπλευρες απώλειες. Στο δεύτερο σενάριο, το όπλο θα χρησιμοποιούταν ώστε να εξοντωθούν ακόμα περισσότεροι αθώοι. Για αυτό το λόγο, το “perfect weapon” αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα σε θέματα Πολεμικής Ηθικής. Μπορεί να μην είμαστε σε θέση να έχουμε απτά αποτελέσματα προς εξέταση και εξαγωγή συμπερασμάτων, μπορούμε όμως να βάλουμε σε μια σειρά τα πράγματα στο κεφάλι μας και να μην κάνουμε ανόητες γενικεύσεις. Κακή η ύπαρξη του υπερόπλου, χείριστη αν ο κάτοχός του ήταν ο Χίτλερ, ο αλ-Μπαγκντάντι ή ο λατρεμένος Κιμ…
