Πάλι αναπαράγουμε συζητήσεις περί ορίων της σάτιρας; Πάλι τοποθετούμε τα εκνευριστικά «αλλά» μας μετά από κάθε απρόθυμη καταδίκη της βίας; Πάλι ανοίγουμε ζητήματα που (θα έπρεπε να) έχουν σφραγιστεί εδώ και δεκαετίες;
Απεχθάνομαι τα αυτονόητα κλισέ. Πιο πολύ όμως απεχθάνομαι το ότι δεν είναι εντέλει τόσο αυτονόητα. Η αποδιδόμενη στο Βολταίρο φράση «Διαφωνώ με ό,τι λες αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες» θα έπρεπε να έχει χαραχτεί τόσο βαθιά μέσα μας που να θεωρούταν αχρείαστο, γελοίο και βαρετό να την επισημαίνει ο οποιοσδήποτε.
Στο παιχνίδι που ονομάζεται «ελευθερία της έκφρασης», η σάτιρα προβάλλεται συχνά ως ο πιο αμφιλεγόμενος παίκτης του. Το αγαπημένο επιχείρημα των επικριτών της είναι το γνωστό «μπλα μπλα μπλα... αρκεί να μην προσβάλει κόσμο». Στα γρήγορα οι ορισμοί της σάτιρας:
- Χιούμορ που υποδεικνύει την ανοησία και την κακή ποιότητα ατόμων, κοινωνιών, κυβερνήσεων κ.ά.
- Το μέσο που γελοιοποιεί και κοροϊδεύει την αφροσύνη και τα ανθρώπινα ελαττώματα.
Άρα αγαπητέ υπερασπιστή των αδύναμων, ευαίσθητων και προσβεβλημένων ψυχών μπορείς απλά να πεις «μια χαρά είναι η σάτιρα, αρκεί να μην ανταποκρίνεται στον ορισμό της»!
«Ναι, αλλά το x θέμα δεν δύναται να αποτελεί αντικείμενο σάτιρας αφού δεν περιλαμβάνει ηλιθιότητες ή επιβλαβείς προεκτάσεις». Και εδώ είναι όλη η ουσία. Είμαστε ελεύθεροι να θεωρούμε βλακώδες και επικίνδυνο Ό,ΤΙ ΕΜΕΙΣ ΓΟΥΣΤΑΡΟΥΜΕ.
Εν δυνάμει, οι απόψεις όλων μας ενδέχεται να «δοκιμαστούν». Κανείς μας δεν είναι 100% αδογμάτιστος, τόσο που να μη βρίσκεται τίποτα που να τον προσβάλλει ή στο ελάχιστο να τον εκνευρίσει. Είναι παράλογο να έχουμε την απαίτηση να ζούμε στην ανύπαρκτη, προστατευτική ζώνη του απυρόβλητου. Παράδειγμα. Εμένα μου αρέσει ο δυτικός πολιτισμός στις περισσότερές του εκφάνσεις: φιλοσοφία, τεχνολογικές καινοτομίες, ελεύθερη αγορά, δομή κοινωνίας, ταινίες, μουσική, κλπ. Για αυτό το λόγο, όταν κάποιος υποπίπτει σε εσφαλμένες αναλογίες, όπως γίνεται στο παρακάτω σκίτσο, μου ανάβουν τα λαμπάκια.
(Λανθασμένα) ίσες αποστάσεις και πολιτική ορθότητα σε όλο τους το μεγαλείο
Ξέρετε ποια είναι η αντίδρασή μου; Λέω «τι μαλακίες είναι αυτές», κάνω μια θωλοκουλτουριάρικη πολιτισμική ψευτοανάλυση και συνεχίζω τη μέρα μου. Αν πάλι με κυριεύσει το μίσος και ο θυμός… ξυδάκι.
Όπως είχα επισημάνει πριν μια βδομάδα, κάποιες έννοιες είναι, σε πρώτη ανάγνωση, αχρωμάτιστες. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει και η σάτιρα. Από μόνη της είναι κενή και ουδέτερη. Ανάλογα όμως με το περιεχόμενο, το ύφος και την προέλευσή της μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε –υποκειμενικά- ως ήπια, ακραία, αστεία, αποτυχημένη, εύστοχη κλπ. Μέχρι εκεί όμως. Αν μπούμε στη διαδικασία να οριοθετούμε επιλεγμένες μορφές της ας έχουμε τουλάχιστον την ειλικρίνεια και τον αυτοσεβασμό να παραδεχτούμε ότι δεν ασπαζόμαστε τις δυτικές αξίες.
Σατιρικό σκίτσο Ισραηλινού καρτουνίστα που απεικονίζει τον πρωθυπουργό της χώρας του να οδηγεί αεροπλάνο πάνω στους δίδυμους πύργους για να αναδείξει τα πραγματικά κατ'αυτόν αίτια που οδήγησαν στην 11η Σεπτερμβρίου. Προφανώς προσβλήθηκαν πολλοί Αμερικάνοι και πολλοί Ισραηλινοί από το παραπάνω σκίτσο. SO FUCKING WHAT?
Τις τελευταίες μέρες κυκλοφορούν στην ελληνική ιντερνετική σφαίρα διάφορες παραλλαγές του «καλά… τα ίδια σκατά είμαστε με τους τζιχαντιστές – δεν είδες τι έκαναν οι χριστιανοταλιμπάν με τον ‘Παστίτσιο’;» Δεν είναι τρομακτικό το πόσο λατρεύουμε τo false equivalence; Σαφώς η καταδίκη του ‘Παστίτσιου’ είναι ένα από τα δεκάδες δείγματα πολιτισμικής μας κατωτερότητας έναντι των Γάλλων, των Άγγλων κλπ. αλλά σοβαρά τώρα; Εξισώνουμε τον σιχαμερό υπερσυντηρητισμό με τις δολοφονίες αθώων και το σκοταδισμό των στρατευμένων ισλαμιστών;
Charlie Hebdo
Για την επίθεση καθαυτή δε θέλω να γράψω κάτι. Να πω μόνο πως είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικό που οι μουσουλμανικές κοινότητες ανά τον κόσμο–στην πλειοψηφία τους- καταδίκασαν απερίφραστα το περιστατικό.
"Έτσι θα εκδικηθούμε το θάνατο των σκιτσογράφων". Σκίτσο της λιβανέζικης εφημερίδας "An Nahar".
Με λαμπρές εξαιρέσεις φυσικά! Όπως ο πρόεδρος της Μουσουλμανικής Ένωσης Ελλάδος, Ναΐμ Ελγαντούρ, του οποίου η ανακοίνωση θα ήταν απλώς γραφική αν δεν εμπεριείχε τόση εγκληματική ανηθικότητα.
Μια Ουτοπία
Δε θα ήταν πιο ενδιαφέρον πάντως η κριτική της σάτιρας να βασιζόταν σε ενστάσεις καλλιτεχνικού τύπου; «Αυτό το σκίτσο του Μωάμεθ με γεμίζει θυμό και αγανάκτηση. Μα είναι δυνατόν να έχουν ζωγραφίσει τόσο μεγάλη τη μύτη του; Η εικαστική ματιά του σκιτσογράφου είναι υπερβολική, ξεπερασμένη και προσβάλλει την αισθητική μου!»
Υ.Γ. Μέχρι στιγμής δεν έχει εκφραστεί κανείς με τόσο ιδιοφυώς καυστικό και απολαυστικά ακριβή τρόπο για μακελειό στο Παρίσι και τα επακόλουθά του όσο ο Μάνος Βουλαρίνος στη ραδιοφωνική εκπομπή «Ό,τι να ‘ναι» που μεταδόθηκε την Παρασκευή. Ακούστε οπωσδήποτε το απόσπασμα μεταξύ 5ου και 13ου λεπτού.
