Το παρακάτω άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση της αντίστοιχης ανάρτησης του Γιάννη Μαυρή, διευθυντή της Public Issue, στο site του www.mavris.gr, στις 23/07/2014. Σε αυτό αναλύονται τα συμπεράσματα παλιότερης δημοσκόπησης από την προαναφερθείσα εταιρία, η οποία συνέλεξε τις απόψεις των ελλήνων πολιτών για τη Γ’ ΕλληνικήΔημοκρατία.

Έρευνες κοινής γνώμης & ιστορία

Στη διεθνή πρακτική, η ιστορία έχει αποτελέσει συχνά αντικείμενο ερευνών κοινής γνώμης. Αντίστοιχες έρευνες είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς και εμφανίζονται, τακτικά, στα Μέσα Ενημέρωσης. Παράλληλα, η αξιολόγηση, από το κοινό, των ιστορικών γεγονότων και του ρόλου των προσώπων, στη συγκρότηση του «εθνικού παρελθόντος», συνιστούν μια ευρύτατα διαδεδομένη επιστημονική και δημοσιογραφική πρακτική. Στην Ελλάδα, αντιθέτως, αν και το ειδικό βάρος της δημόσιας συζήτησης για την ιστορία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, οι συλλογικές στάσεις και αντιλήψεις, απέναντι στην εγχώρια ιστορία δεν έχουν αποτελέσει μέχρι σήμερα, συστηματικά, αντικείμενο εμπειρικής ποσοτικής διερεύνησης. Αυτή η παρατήρηση ισχύει σε μεγαλύτερο βαθμό για την Μεταπολίτευση. Ιστορική περίοδο, για την οποία, αφενός η επιστημονική βιβλιογραφία υστερεί, αφετέρου η συζήτηση για το χαρακτήρα της και η αποτίμησή της κυριαρχείται από την απόπειρα συνολικής της απαξίωσης. Υπό αυτήν την έννοια, οι δύο έρευνες που διεξήγαγε η Public Issue για την ιστορική περίοδο της Μεταπολίτευσης, το 2007 και το 2011 μπορεί να αποδειχθούν ιδιαίτερα χρήσιμες. Παρέχουν μια αναλυτική ιδεολογική «απογραφή» της συλλογικής κοινωνικής μνήμης και των συλλογικών στερεότυπων που έχουν κατασκευασθεί, διαχρονικά, για την τελευταία περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας που εγκαινιάζεται με την πτώση της δικτατορίας και (πιθανότατα) τερματίζεται οριστικά με την οικονομική κρίση και την υπαγωγή της χώρας στο Μνημόνιο (2010).

Η ιδεολογική και πολιτική διαμάχη που διεξάγεται σήμερα για την «αποτίμηση» της μεταπολίτευσης, το ρόλο των πολιτικών δυνάμεων που αναδείχθηκαν, του κομματικού και πολιτικού συστήματος που αποκρυσταλλώθηκε, του χαρακτήρα των πολιτικών που ασκήθηκαν και της «πολιτικής κουλτούρας» που ηγεμόνευσε, δεν είναι βέβαια καθόλου ουδέτερη. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε ότι η επιβολή της πολιτικής των Μνημονίων της τελευταίας 4ετίας (2010-2014) ουδέποτε εξασφάλισε την ιδεολογική συγκατάθεση των κυριαρχούμενων. Η συντριπτική πλειοψηφία του (πληττόμενου) ελληνικού πληθυσμού, εξακολουθεί να παραμένει ιδεολογικά αντίθετη.

Οι έρευνες κοινής γνώμης για την Γ’ Ελληνική Δημοκρατία, οργανώνονται σε 3 άξονες: Ι) Αξιολόγηση των σημαντικών γεγονότων & των θεσμικών αλλαγών, ΙΙ) Αξιολόγηση κατά περίοδο των τομέων της διακυβέρνησης και ΙΙΙ) Αξιολόγηση των εκλογικών αναμετρήσεων της περιόδου, των κυβερνήσεων & των αξιωματούχων. Από τις έρευνες αναδεικνύουνται σημαντικά συμπεράσματα για τις κοινωνικές αντιλήψεις, από τις οποίες εμφορείται σήμερα το εκλογικό σώμα, αναφορικά με την πρόσφατη πολιτική μας ιστορία. Η κοινωνική αξιολόγηση των πλέον σημαντικών γεγονότων και των θεσμικών αλλαγών που έχουν επισυμβεί, μετά το 1974, αποτυπώνεται στα διαγράμματα 1 & 2 (έρευνα 2007). Για τα βασικότερα από αυτά, η αξιολόγηση μετρήθηκε επαναληπτικά και στη έρευνα του 2011. Οι ενδιαφέρουσες μεταβολές που παρατηρήθηκαν καταγράφονται στο διάγραμμα 3 και η ιδιαίτερα σημαντική σύγκριση των περιόδων της διακυβέρνησης μετά το 1974 στα διαγράμματα 4 & 5. Τέλος, στα διαγράμματα 6-7-8-9, παρουσιάζονται οι κοινωνικές παραστάσεις για τις εκλογές, τις διάφορες κυβερνήσεις και τους κορυφαίους αξιωματούχους (διατελέσαντες πρωθυπουργοί και Πρόεδροι της Δημοκρατίας).

Η τομή του 1981

Με βάση τα διαθέσιμα εμπειρικά δεδομένα, από όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις της μεταπολιτευτικής περιόδου, οι εκλογές του 1981 θεωρούνται από τους πολίτες, σταθερά και με μεγάλη διαφορά, οι πλέον σημαντικές. Στην έρευνα του 2011 (διάγραμμα 6), το ποσοστό αξιολόγησής τους (36%) είναι σημαντικά υψηλότερο από το αντίστοιχο των εκλογών του 1974 (25%), ενώ είναι εντυπωσιακό ότι καμία άλλη εκλογική αναμέτρηση δεν συγκεντρώνει αξιόλογο ποσοστό. Το συγκεκριμένο εύρημα επιβεβαιώνει, εμπειρικά, κάτι το οποίο είναι ήδη γνωστό. Οι εκλογές της 18ης Οκτωβρίου του 1981 θεωρούνται, από αρκετούς ερευνητές, τομή στη σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία. Πρόκειται για το σημαντικότερο πολιτικό γεγονός της μεταπολιτευτικής περιόδου. Το εκλογικό αποτέλεσμα του 1981 (η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση) δεν υπήρξε ένα συγκυριακό φαινόμενο, ούτε και ένα απλό παράγωγο της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου (1974-1981). Αντιθέτως, συμπύκνωσε τις διεργασίες ολόκληρης της μεταπολεμικής πολιτικής ιστορίας. Για πρώτη φορά, μετεμφυλιακά, διακόπηκε η σχεδόν αδιάλειπτη διακυβέρνηση της χώρας από τις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις.

Η (κρυφή) γοητεία της δεκαετίας του ‘80

Περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο της μεταπολιτευτικής εποχής, η δεκαετία του ’80 έχει καταγραφεί στη συνείδηση της ελληνικής κοινής γνώμης, ως η κατεξοχήν περίοδος των «μεγάλων αλλαγών για τη χώρα». Στην έρευνα του 2007, όπου αξιολογούνται τέσσερις υποπερίοδοι της Μεταπολίτευσης (1974-80, 1981-90, 1991-2000, 2001-07), αυτήν την πεποίθηση, φαίνεται να ασπάζεται χωρίς ιδιαίτερους ενδοιασμούς, σχεδόν 1 στους 2 ερωτώμενους (48% – διάγραμμα 5). Πως, όμως, έχει διαμορφωθεί αυτή η γενικευμένη συλλογική πεποίθηση, που πιστοποιεί και τη γνωστή μεταπολιτευτική πολιτική-ιδεολογική ηγεμονία του ΠΑΣΟΚ και της «Αλλαγής»; Τι εγκαλεί η δεκαετία του ’80 στη συλλογική κοινωνική μνήμη; Τι συμβολίζει και γιατί εξακολουθεί ακόμη και 3 δεκαετίες μετά (2011), να αξιολογείται ακόμη τόσο υψηλά από τους πολίτες;

1) Το πρώτο στοιχείο, που προκύπτει από τα διαθέσιμα στοιχεία, αφορά την εθνική συμφιλίωση και την ολοκλήρωση του Κράτους Δικαίου. Είναι γνωστό, ότι με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και την πρώτη διακυβέρνηση της περιόδου 1981-1985, όχι μόνον εξαλείφθηκαν οριστικά τα «υπολείμματα» του εμφυλίου, αλλά επήλθε μετά από πολλές δεκαετίες η κοινοβουλευτική «εκδίκηση», η ηθική και συμβολική «δικαίωση» των ηττημένων. Δεν είναι ασύνδετο το γεγονός, ότι παρότι η νομιμοποίηση του ΚΚΕ (1974), από τη Νέα Δημοκρατία, αποτέλεσε -για τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος- σαφώς σημαντικότερη τομή, από ό,τι η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης (1982), εντούτοις, η δεύτερη αξιολογείται θετικότερα από την πρώτη (81%, έναντι 77% στην έρευνα του 2007 και 75%, έναντι 71% στην έρευνα του 2011 – διάγραμμα 3).

2) Το δεύτερο στοιχείο αφορά στην επαγγελία και προώθηση του Κράτους-Πρόνοιας και το επίπεδο της αναδιανομής των εισοδημάτων. Στην αξιολόγηση των 20 σημαντικότερων μεταπολιτευτικών πολιτικών και θεσμικών τομών, η δημιουργία του ΕΣΥ, του Εθνικού Συστήματος Υγείας, (1983) κατατάσσεται 2η, με θετικές αξιολογικές κρίσεις (87% στην έρευνα του 2007 και 1η με 89% στην έρευνα του 2011 – διάγραμμα 3).

Στις αντιλήψεις του κοινού, η δεκαετία του ’80 έχει επισκιάσει τόσο το πριν, τα πρώιμα κρίσιμα χρόνια (1974-80) μετάβασης και σταθεροποίησης του δημοκρατικού καθεστώτος, όσο και το μετά, τη δεκαετία του ’90 και την επόμενη. Εντονότερα, αυτό συμβαίνει στην εποχή του Μνημονίου, όπου η ελληνική κοινή γνώμη, δείχνει «καθηλωμένη», να τη «νοσταλγεί». Στη συνείδησή της, η δεκαετία του ’80, θεωρείται ως η δεκαετία κατά την οποία: α) Οι πολίτες διέθεταν καλύτερο βιοτικό επίπεδο (40%), β) η οικονομία της χώρας ήταν σε καλύτερη κατάσταση (35%), αλλά και γ) η Δημοκρατία λειτουργούσε καλύτερα (36%). Αντιθέτως, σε σύγκριση με τις υπόλοιπες τρεις περιόδους της μεταπολίτευσης, η δεκαετία του 2000, μπορεί να πιστώνεται: α) τα σημαντικότερα έργα υποδομής (47%), και β) την (πολιτική) ενίσχυση της διεθνούς θέσης της χώρας (32%) (διάγραμμα 4). Ωστόσο, ως δεκαετία η τελευταία δεν θεωρείται, τόσο σημαντική για το μετασχηματισμό της χώρας. Μόλις 16% την θεωρεί πιο σημαντική δεκαετία αλλαγών (διάγραμμα 5).

Ένταξη χωρίς ΟΝΕ

Η στρατηγική επιλογή της διακυβέρνησης Σημίτη, για την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ και την υιοθέτηση του ευρώ (2001) συγκέντρωνε ήδη στην έρευνα του 2007 ποσοστό θετικών αξιολογήσεων μόνον 47%. Σε αντίθεση με την Ένταξη στην ΕΟΚ (1981), που αξιολογείτο θετικά από το 79%, καθώς και την είσοδο της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που είχε αξιολογηθεί στην κορυφή όλων των μεταπολιτευτικών αλλαγών, με ποσοστό 90% (διάγραμμα 1).

Προκαλεί εντύπωση, ότι με αθροιστικό ποσοστό 42% αρνητικών αξιολογήσεων, η ένταξη στην ΟΝΕ, αποτιμήθηκε(έρευνα 2007) από την ελληνική κοινωνία ως το 3ο πιο αρνητικό πολιτικό γεγονός ολόκληρης της μεταπολιτευτικής περιόδου, μετά την παραπομπή του Α.Παπανδρέου στο ειδικό δικαστήριο (56%) και τη συγκυβέρνηση ΝΔ-ΣΥΝ (49%), το 1989, γεγονότα που θεωρούνται τα πλέον αρνητικά (διάγραμμα 2). Θα πρέπει να προστεθεί ακόμη, ότι στην εποχή του Μνημονίου, η εικόνα αυτή επιδεινώθηκε περαιτέρω (διάγραμμα 3).

Καθολική απόρριψη του Μνημονίου

Στην έρευνα του 2011, μεταξύ των προς αξιολόγηση γεγονότων περιελήφθη και η υπογραφή του Μνημονίου, που ήδη είχε συμπληρώσει ένα χρόνο. Η απόρριψή του από την κοινή γνώμη ήταν καθολική (83% – διάγραμμα 3).

Η απαξίωση των Ολυμπιακών Αγώνων

Ενώ στην έρευνα του 2007, η διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, ως γεγονός εξακολουθούσε να θεωρείται «θετικό για τη χώρα», σε ποσοστό 77%, μόλις τέσσερα χρόνια μετά, η εικόνα είχε πλήρως αντιστραφεί: στην έρευνα του 2011, οι αρνητικές αξιολογήσεις, από 16% το 2007, έφθασαν σε ποσοστό 62%, με αποτέλεσμα να θεωρείται πλέον η διεξαγωγή τους, το 2ο πιο αρνητικό γεγονός της Μεταπολίτευσης, μετά την υπογραφή του Μνημονίου (διάγραμμα 3).